System korzeniowy drzew zapewnia stabilność w gruncie dla każdego drzewa. Zapewnia on roślinie potrzebne do życia wodę, minerały i inne pobierane z gleby składniki.

Dzięki partnerstwu mikoryzowemu umożliwiają wymianę składników odżywczych, a nawet informacji o obecności szkodników za pośrednictwem skomplikowanej sieci połączeń między drzewami. Korzenie również mają za zadanie magazynować, głównie przez okres zimowy, wyprodukowane przez drzewo produkty fotosyntezy – cukry będące pożywieniem i budulcem dla drzewa. Same również potrzebują cukrów do przeżycia i rozwoju – pobierają z gleby tlen potrzebny do „spalenia” i efektywnego przetworzenia go w energię. Konieczność zrównoważenia dostępności powietrza i wody powoduje, że korzenie występują najczęściej na głębokościach mniejszych niż 1 metr (szkieletowe, przesyłowe i magazynowe), a drobne korzenie ssące (pobierające wodę i składniki z gleby) – na głębokości do 25cm.

Co potrzebuje system korzeniowy drzew do prawidłowego rozwoju?

• dostępu do wody uwięzionej w porowatościach w glebie
• przestrzeni życiowej (głębokość i szerokość)
• tlenu dostającego się do gleby przez porowatość gleby
• grzybów mikoryzowych pomagających w pobieraniu wody i składników mineralnych z gleby
• części nadziemnej drzewa

System korzeniowy drzewa jest szczególnie wrażliwy na następujące czynniki i zmiany środowiskowe:

• zmniejszenie ilości powietrza w glebie

Przykład: przez budowę chodnika z nieprzepuszczalnego powietrza asfaltu, zabetonowanie podłoża pod kostkę brukową lub wylanie betonowego fundamentu pod garaż. Nadsypanie zbyt grubej lub nieprzepuszczalnej warstwy ziemi, gruzu, piasku lub mułu.

• przesuszenie / zalewanie i inne zaburzenia w naturalnym obiegu wody

Przykład: płytki podlewanie trawnika powoduje wypłycanie się systemu korzeniowego, przez co drzewo jest mniej ustabilizowane w gruncie. Zmiana struktury warstw wodonośnych przez głębokie wykopy prowadzi  w konsekwencji do obniżenia lustra wody w glebie.

• bezpośrednie uszkodzenia korzeni

Przykład: podczas wykopów używanie koparki lub łopat i przerwanie korzeni, uszkodzenia odsłoniętych korzeni przez kosiarkę, używanie glebogryzarki pod zakładanie trawnika.

• zmiana składu chemicznego i pH gleby

Przykład: składowanie materiałów budowlanych w pobliżu drzewa, posypywanie chodnika solą podczas zimy, co uniemożliwia pobór wody przez korzenie z gleby.

• zmiana struktury gleby, zmniejszająca ilość porów przez które może migrować woda i powietrze

Przykład: przez zagęszczanie jej pod budowę chodnika, parkingu, ścieżki w ogrodzie.

• Zbyt duża redukcja korony drzewa. Korzenie i korona drzewa wzajemnie dostarczają sobie potrzebnych do przeżycia składników odżywczych, wody, minerałów i innych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania pierwiastków. To w ich wielkości i tempie wzrostu można zaobserwować pewnego rodzaju równowagę. Wraz ze wzrostem korzeni wzrasta korona, a wraz ze wzrostem korony wzrasta wielkość bryły korzeniowej ( oczywiście do pewnej granicy uwarunkowanej genetycznie). Działa to też w drugą stronę – w wyniku uszkodzenia korony zamierają korzenie, a w wyniku uszkodzenia korzeni zamiera korona.

Skutki uszkodzenia korzeni drzew

Pierwszym najgroźniejszym skutkiem uszkodzenia systemu korzeniowego jest zamieranie drzewa. Możemy zauważyć to zjawisko dokładnie obserwując drzewo – nagły spadek witalności, pojawienie się suchoczubów. W wyniku braku możliwości wystarczającej ilości wody i składników odżywczych do „wyżywienia” się może dojść do śmierci drzewa.

Drugim skutkiem uszkodzenia korzeni jest osłabienie kotwienia drzewa w gruncie. Jest ono groźne, gdyż uszkodzenia korzeni są niewidoczne (znajdują się pod ziemią), a jednocześnie do wywrócenia się drzewa może dojść dziesiątki lat później, gdy najmniej się tego spodziewamy. Znany mi jest przypadek wywrotu drzewa alejowego, którego korzenie zostały zniszczone podczas wykopów wykonywanych ponad 50 lat przed wywróceniem się drzewa.

Prawo ochrony korzeni i jego brak

Należy przyznać, że drzewa odgrywają ważna rolę w środowisku. Natomiast do ich uszkodzenia może dojść w bardzo prosty sposób. Powyżej opisane przypadki uszkodzenia strefy korzeni mogą prowadzić do poważnych konsekwencji w trakcie życia drzewa, a nawet do jego wycinki w przypadku zagrożenia. Zagadnienia związane z ochroną systemów korzeniowych są w powszechnej świadomości ignorowane. W polskim prawie nie ma zapisów przewidujących jakiekolwiek konsekwencje za uszkodzenie systemu korzeniowego ani oficjalnych  dokumentów czy norm regulujących prace w ich pobliżu. Brak przepisów prawnych dotyczących ochrony korzeni nie powinien jednak być wymówką zwalniającą odpowiedzialnych posiadaczy drzew od świadomości. Powinniśmy stosować  rozwiązania pozwalające ochronić drzewo od niebezpieczeństwa związanego z uszkodzeniami korzeni, w konsekwencji zamierania a często również konieczności późniejszej wycinki.

Strefa ochrony korzeni

Stosowanie strefy ochrony korzeni jest najprostszym i najskuteczniejszym sposobem ochrony systemów korzeniowych przed uszkodzeniami na placach budowy. Jednocześnie metoda wyznaczania strefy podwyższonej ochrony pomaga chronić zdrowie drzewa już od etapu projektu w procesie inwestycyjnym. Nie chcemy przecież żeby piękny 300 letni jesion, dla którego kupiliśmy działkę budowlaną i zmieniliśmy kształt domu umarł. Działania szkodzące mogą być różne. Projektant narysował przy nim asfaltowy parking, budowlańcy zniszczyli jego korzenie robiąc sobie przy jego pniu magazyn cementu. Albo niedoświadczony architekt krajobrazu założył wykorzystanie glebogryzarki do późniejszego założenia trawnika z rolki.

Stosowanie strefy ochrony korzeni polega na wyznaczeniu obszaru wokół drzewa, w której ogranicza się elementy i czynniki które mogłyby zagrozić korzeniom.

Strefę ochrony korzeni wyznacza się w różnych krajach w różny sposób, jednak najpowszechniejsze są następujące metody:

• Europejska – strefa ochrony korzeni jest wyznaczona dookoła drzewa w promieniu równym 5,5 średnicy odziomka. Odziomek to miejsce gdzie pień przechodzi w nabiegi korzeniowe. Najważniejsze korzenie strukturalne zazwyczaj znajdują się w obrębie tego obszaru.
• Uproszczona europejska – strefa ochrony korzeni jest wyznaczona poprzez obrysowanie wokół drzewa rzutu korony i powiększenie go o maksymalnie 3 metry. Metoda ta jest najprostsza do stosowania ze względu na brak konieczności stosowania narzędzi pomiarowych.
• Amerykańska – promień strefy ochrony korzeni jest równy 18 średnicom pierśnicy (średnica mierzona na wysokości 1,3m). Powierzchnia tak wyznaczonej strefy jest duża, jednak autorzy zakładają, że może ona zostać naruszona w maksymalnie 40%.

Bezpieczny sposób na parking pod drzewem

Co jeżeli jednak POTRZEBUJEMY miejsca do parkowania naszego Porshe, ale jedyne wolne miejsce na podjazd do garażu jest bezpośrednio pod drzewem? Tutaj na pomoc przychodzi nam nowoczesna inżynieria, która w  swoich założeniach stara się godzić potrzeby drzew i ludzi. Mowa tutaj o rozwiązaniach nazywanych systemami antykompresyjnymi. Można je opisać jako rodzaj ażurowych szkieletów  wypełnianych ziemią, piaskiem lub substratem. Po umieszczeniu w ziemi zarówno zabezpieczają glebę i korzenie przed uszkodzeniami, dając również możliwość za stosowania systemów nawadniających i napowietrzających. Stanowią fundament pod chodnik czy parking. Są z powodzeniem stosowane w miastach takich jak Warszawa, Wrocław, Katowice czy Sopot. Coraz częściej staja się fundamentem konstrukcji brukowanego chodnika przed domem, podjazdu do garażu, czy przydomowego placu parkingowego.

 

Jeżeli jednak nie chcemy wydawać zbyt dużo pieniędzy wystarcz braki funduszy nadrobić wyobraźnią. Każdy rodzaj ażurowych kostek brukowych czy grys będą zdrowszą alternatywą od szczelnego podłoża brukowego. Wszelkiej wielkości, choćby najmniejsze kanały powietrzne pod fundamentem garażu czy szopy na narzędzia będą lepsze niż pozwolenie na śmierć korzeni z braku tlenu.

Dbajmy o korzenie.

Rzeczy niewidoczne nie są mniej ważne czy wrażliwe od tych, które możemy zobaczyć.

 

Źródła:

• „Podręcznik European Tree Worker”, autor zbiorowy – grupa robocza EAC (European Arboricultural Council), wydawnictwo Patzer Verlag, wydanie 7 z 2016r. ISBN 978-3-87617-138-8
• „Statyka drzew. Analiza zawodności. Poradnik profesjonalisty 3”, Marek Siewniak, Lothar Wessoly, Wojciech Bobek, Margarita Siewniak, wydawnictwo Centrum Dendrologiczne, wydanie pierwsze z 2020, ISBN 978-83-936355-2-8
• Drzewa w cyklu życia. Europejscy praktycy na rzecz arborystyki, Dirk Dujesiefken, Neville Fay, Jan-Willem de Groot, Nigel de Berker, praca wydana w ramach programu „Drogi dla Natury” ISBN 978-83-63573-17-1
  Do pobrania za darmo ze strony http://drzewa.org.pl/
• Wiedza przekazana podczas kursu „Certyfikowanego Inspektora Drzew” zorganizowany przez Instytut Drzewa
• https://gcl.com.pl/greenleaf-drzewa-w-miescie/cele-antykompresyjne/ – przykładowa strona producenta systemów antykompresyjnych